Dit artikel is in verkorte vorm verschenen in NRC Handelsblad van 12 oktober 2018
“Zijn bewegingen van hoofd en lichaam, van ogen en lippen waren zo natuurlijk en charmant, dat men volledig vergat dat daar een onbezield werktuig stond.” Dit schreef de Bredase Courant in 1883 over de ‘Androïde Klarinettist’, het magnum opus van de Nederlander Cornelis van Oeckelen, sappelend uitvinder van muziekinstrumenten. De Androïde Klarinettist blies stukken van Von Weber en Beethoven. Na afloop boog de op een middeleeuwse troubadour lijkende automaat zelfs voor voor zijn verbaasde publiek.
De manshoge Androïde Klarinettist is het pronkstuk van de tentoonstelling Robots Love Music in Museum Speelklok in Utrecht. Robots Love Music laat de evolutie zien van musicerende robots en stelt vragen over hoe menselijk robotmuzikanten kunnen zijn. Het begint met simpele automaten die maar een paar tonen spelen. Toch zijn de noten van de remake van de Mechanische Trompettist uit 1808 nauwelijks te onderscheiden van die van een menselijke trompettist.
Het voorlopige einde van de evolutie van musicerende robots is de hypermoderne robot Shimon. Shimon speelt marimba met vier armen en acht stokken. Dat doet geen mens hem na. Zijn computerbrein leerde van zo’n vijfduizend muziekstukken, van Beethoven tot de Beatles, van Miles Davis tot Lady Gaga. Hij treedt op met menselijke muzikanten, luistert naar ze en improviseert vervolgens in free jazz-stijl. Volgens zijn uitvinder luistert Shimon als een mens en improviseert hij als een machine.
Tussen alle muziek spelende automaten in duiken zo’n 250 speelgoedrobots op uit de collectie van de in 2017 overleden sterrenkundige en tv-presentator Chriet Titulaer. Gelukkig ontbreekt het ook niet aan tv-fragmenten van Titulaers tv-programma Wondere Wereld uit de jaren ’80, met een keur aan robots en gadgets.
Robots Love Music is de perfecte opwarmer voor een geheel andere tentoonstelling geïnspireerd door intelligente machines: Robot Love, te zien in de voormalige Campina Melkfabriek in Eindhoven. Waar Robots Love Music de historische dromen van ambachtslieden en ingenieurs vormgeeft, getuigt Robot Love van de grenzeloze verbeelding van moderne kunstenaars. Gesublimeerde hoop in een kietelrobotje dat je een licht erotische rugmassage geeft. Ervaar deze turingtest van de aanraking. Een paar meter verderop is de angst gestold in een loodzware industriële robotarm die doelloos rondzwaait met een stapel gewichten. Hij lijkt de controle totaal kwijt. Het tegendeel van de perfectie waarmee zijn commerciële soortgenoten auto’s in elkaar lassen.
De eeneiige kunstenaarstweeling L.A. Raeven maakte een levensechte robotkopie van henzelf: Annelies. Robot-Annelies is intens verdrietig, van top tot teen. Ze huilt, huilt en blijft maar huilen. Zelfs haar bewegende teen beweegt met treurnis. Waar commerciële robots elk rafelrandje ontberen, is deze robot één grote androïde rafelrand.
Dat we robots ook als een nieuwe levensvorm kunnen zien die in de verste verte niet op homo sapiens lijkt, laat het kunstwerk Beings zien. Tientallen sculpturen gemaakt van plastic slangen, dozen, trechters en ander afval staan rechtop naast elkaar. Hier en daar borrelen zeepbellen uit hun lichamen. Je waant je als bezoeker op een planeet van een bizar robotuniversum.
Waar robotwetenschappers in de kern de mens zoals hij nu is proberen na te bootsen, daar verkennen kunstenaars een robotwereld met in principe onbegrensde mogelijkheden. Toch ademen de meeste robotinstallaties op Robot Love vooral onze eigen diepste angsten en verlangens. Zelfs in de robot ontsnapt de mens maar moeilijk aan zichzelf.
Info
Tentoonstelling Robots Love Music, Museum Speelklok Utrecht, t/m 3 maart 2019
Tentoonstelling Robot Love, Campina Melkfabriek Eindhoven, t/m 2 december 2018
