Dit artikel is gepubliceerd in Trouw, 21 april 2008
In de afgelopen miljoen jaar is er geen zomer geweest waarin de noordpool ijsvrij was. Maar als de modelberekeningen kloppen, en de opwarming van de aarde zou doorzetten, kan dat binnen een paar decennia wel gebeuren. De afgelopen drie decennia is het oppervlak van het noordpoolijs structureel geslonken. Ook wordt het ijs dunner. Waar twintig jaar geleden het poolijs voor zestig procent uit ijs ouder dan twee jaar bestond (dik ijs), is dat nu nog maar dertig procent. De aanwijzingen uit klimaatmodellen zijn stevig dat het broeikaseffect er debet aan is. Maakt het wat uit dat de noordpool smelt?
Wat er niet gebeurt door een smeltende noordpool, is een zeespiegelstijging. Het noordpoolijs drijft al op zee, en net zoals een smeltend ijsblokje in een glas water het waterniveau niet laat stijgen, doet een smeltende noordpool dat niet met de zee. Maar er gebeuren wel andere dingen.
Een kleiner zeeijsoppervlak kaatst minder zonlicht terug. Het ontstane open water absorbeert veel meer dan het terugkaatst. Daardoor wordt de Arctische Oceaan warmer, waardoor het ijs nog sneller afsmelt. Verder kan de globale stroming in de Atlantische Oceaan veranderen. Een van de drijvende factoren van deze oceaancirculatie, waarvan ook de Warme Golfstroom deel uitmaakt, is de vorming van koud, zout en daardoor zwaar water in de Groenland Zee. Als het zeewater hier opwarmt, kan de oceaancirculatie afzwakken met gevolgen voor weer en klimaat. Smeltend zeeijs zal ook het ecologische systeem op de proef stellen. Algen, vissen, vogels, zeehonden, ijsberen en walvissen zijn allemaal afhankelijk van het gedrag van het zeeijs. Door de opeenvolging van ijstijden en warmere interglacialen, is het arctische ecosysteem jong en kwetsbaar.
Dan zijn er nog de oorspronkelijke bewoners van de poolstreek, de ongeveer 650.000 Inuit (of eskimo’s). Hun toch al verschraalde traditionele leefwijze zal verder worden bedreigd. Zij vertellen tegenwoordig verhalen van jagers die door het ijs zijn gezakt, omdat het dunner en minder voorspelbaar is geworden. En verhalen over dieren die in de afgelopen jaren zijn opgedoken, maar waar hun taal niet eens woorden voor heeft, omdat de beesten in warmere, zuidelijkere streken leefden. Zelfs hun voor-voor-voorouders hebben ze nooit gezien en dus ook nooit benoemd.
Wie wil, kan ook positieve gevolgen van een smeltende noordpool zien, althans op het eerste gezicht. Als het ijs zich terugtrekt, kunnen schepen een deel van het jaar van Europa via de Noord-Canadese wateren en de Bering Straat een korte route naar Azië varen (de eeuwenlang gezochte Noordwest Passage), of van Europa langs Siberië door dezelfde Beringstraat naar Azië (de Noordzeeroute). Ook olie- en gasbedrijven zien al gouden bergen. Naar schatting herbergt de noordpoolzeebodem een kwart van de onontgonnen olie- en gasreserves op aarde.
De poolreserves aan fossiele brandstoffen hebben het arctische gebied ineens van geopolitiek belang gemaakt. Canada, Rusland, de VS, Denemarken en Noorwegen claimen allemaal delen van de zeebodem onder de noordpool. Symbolisch plantte Rusland vorig jaar een vlag op de bodem van de Arctische Oceaan. Het begin van een slag om de noordpoolzeebodem?
