Dit artikel is gepubliceerd in Trouw, 17 maart 2008
Wel of niet verkassen naar het buitenland? Wel of niet trouwen met je geliefde? We hebben met de paplepel meegekregen dat we daar goed over moeten nadenken. Liefst zelfs een lijstje maken met voors en tegens. Daarmee overschatten we ons bewustzijn. Dat laat psycholoog Ap Dijksterhuis met een serie recente psychologische experimenten zien in zijn vorig jaar verschenen boek Het slimme onbewuste.
Nee, het onbewuste is niet iets vaags. Het is een etiket voor alle hersenprocessen die ons laten functioneren zonder door te dringen tot het bewustzijn. Aansturing van onze ademhaling bijvoorbeeld, of registreren van wat we om ons heen zien en horen. Allemaal functies van de evolutionair oudste delen van onze hersenen. Wanneer we op de fiets bliksemsnel uitwijken voor een overstekende voetganger, doen we dat eerder dan we beseffen. Vaak bepalen onbewuste processen ons gedrag. Slechts af en toe is het onbewuste zo aardig een verslagje door te geven aan het bewustzijn.
Dijksterhuis deed een fraai experiment. Hij liet proefpersonen kiezen uit vier (virtuele) appartementen, elk beschreven met twaalf aspecten. Een van de vier was het beste, en had acht positieve en vier negatieve kanten. De andere drie hadden vijf positieve en zeven negatieve kenmerken. De proefpersonen werden in drie groepen verdeeld. Snelle beslissers moesten meteen kiezen. Bewuste beslissers mochten een aantal minuten goed nadenken. Onbewuste beslissers werden eerst een tijdje afgeleid met een andere activiteit, zodat hun onbewuste tegelijkertijd de bewust opgenomen informatie kon herkauwen.
Zoals verwacht, presteerden de snelle beslissers het slechtste. De bewuste beslissers deden het beter, maar van de onbewuste beslissers nam het hoogste percentage de beste beslissing. Een hele nacht slapen hoeft dus niet altijd. Korter informatie parkeren in het onbewuste kan ook al helpen. De Harvard Business Review koos de conclusie van het het experiment als een van de Breakthrough Ideas for the Year 2007. Een nachtje slapen voor een betere beslissing – dat is nog eens een goedkope oplossing voor managers!
Eén experiment is geen experiment. Toch zijn diverse andere recente studies tot dezelfde conclusie gekomen. Zo bleek dat consumenten die eenvoudige producten hadden gekocht (zoals een handdoek) tevredener waren naarmate ze bewuster nadachten, maar dat consumenten die complexe producten kochten (zoals een auto) tevredener waren als ze ook het onbewuste een tijdje zijn werk hadden laten doen. Wie te veel nadenkt over een beslissing, gaat argumenten die makkelijk in woorden te vatten zijn belangrijker vinden dan moeilijk te formuleren argumenten. Probeer maar eens te vertellen waarom je geliefde je geliefde is.
Het bewustzijn kan dingen alleen maar een voor een doen, en verwerkt maximaal ongeveer zestig bits per seconde. Het onbewuste kan een heleboel tegelijk en kan in een seconde bijna tweehonderdduizend maal zoveel informatie verwerken: 11,2 miljoen bits. Denk alleen maar aan de hoeveelheid informatie die in bewegende beelden met geluid zit. Bij eenvoudige beslissingen, die je precies kunt formuleren, werkt bewust nadenken goed. Maar hoe gecompliceerder de beslissing, hoe beter het is er een nachtje over te slapen.
