Deze column is gepubliceerd in Natuur & Techniek, juni 1999
Kleine ramen kunnen diepe gronden hebben: zwarte rotsen dreigen nu eens in de sneeuw dan weer in de wolken te verdrinken, gletsjers glijden oneindig traag naar de met ijsschotsen bezaaide azuurblauwe zee. We vliegen boven de kust van Groenland en door het kleine raam kijk ik tien kilometer de diepte in.
De zon tekent bliksemsnel strakke schaduwen van rotspunten en ijsschotsen, en haar rode gelaat weerkaatst in het water. Terwijl ik dit caleidoscopisch stukje werkelijkheid beneden me bewonder, komt een stewardess langs. “Wilt u het luikje voor het raam sluiten?” Verbijsterd kijk ik haar aan. Waarom? “Er draait een film op het grote scherm midden in het vliegtuig. Met al die luikjes open valt er te veel licht binnen”, zegt ze met een verontschuldigende stem. Als het aan Lufthansa ligt, valt er weinig meer vanuit de Luft te bewonderen; de wereld van de schijn die de werkelijkheid pootje komt lichten. Waar is de verwondering gebleven van de eerste ballonvaarders en vliegeniers? Voor het eerst zie ik Groenland, voor het eerst zie ik ijsschotsen en dan ook nog van een hoogte waarvan Jules Verne alleen maar had kunnen dromen. Ik laat het luikje open om naar die andere film ver beneden mij te kijken. In de sneeuwmassa zoek ik naar sporen van menselijke aanwezigheid, maar vergeefs. Van de gezagvoerder of de stewardessen geen enkele informatie over wie of wat hier beneden mij leeft. Alleen een Hollywoodfilm als fopspeen voor de onwetende passagier. Net als thuis, met versnaperingen in de hand teruggetrokken op de vierkante meter en gekluisterd aan een beeldscherm. Op reis met de vooruitgang.
Als de film is afgelopen, duwt dezelfde stewardess me het programmaboekje in de hand van de radiokanalen waaruit ik kan kiezen. Bij kanaal 15 lees ik: “’Relaxation on the wing’ is designed to help you relax, to regain your strength and enhance your self-awareness. All you need to do is sit back and listen. ‘Relaxation on the wing’ is aimed at making your journey as stress-free as possible and reducing the effects of air travel on the system.” Kanaal 15 wil het reizen steriliseren. Als het aan Lufthansa ligt, merk je niet eens meer dat je in de Luft reist. Het wachten lijkt op de virtual-realityhelm die je thuis in je leunstoel op je hoofd zet en meteen alle sensaties van de plaats van bestemming je zenuwstelsel in schiet. Met zo’n licht ontvlambaar druktoetsje mag je zelf een specifieke sensatie uitkiezen. De random mode is er dan voor de meer avontuurlijk ingestelde virtual-realityreiziger. De gesimuleerde reis van de digitale revolutie. Geen last meer van ongewenste reiskwaaltjes, tabee zijn de toevallige ontmoetingen, weg met de storende uitzichten op Groenland. Op reis met de vooruitgang.
We reizen in oostelijk richting een snelle zonsondergang tegemoet. Beneden me laveert nog juist de stille schaduw van de blik geworden vooruitgang tussen witte ijsschotsen door. Even wens ik dat de donkere projectie daar beneden bevriest tussen twee van die vlokjes en de vooruitgang ruw tot stilstand brengt.
